Philip Bakker
We kennen allemaal de begrippen ‘links’ en ‘rechts’.
In het dagelijkse taalgebruik spreken we over een politiek spectrum van ’links‘ tot ’rechts‘. Dit zijn begrippen die zijn ontstaan na de Franse revolutie in 1789. Ze verwijzen oorspronkelijk naar de plaats van de verschillende politieke partijen in het Franse parlement.
Door een aantal ontwikkelingen ontstond de traditie dat je rechts ging zitten als je voor de macht van de koning was. En mensen die macht van de Franse koning niet wilden, of die wilden beperken, gingen aan de linkerzijde zitten.
In de loop der tijden is het denken rondom links en rechts voortdurend veranderd. De begrippen zijn hierdoor ook onduidelijker geworden. En ook de emotionele lading van deze labels ’links‘ en ’rechts‘ is toegenomen. Maar helpt dat?
Zo hebben we leren denken
In ons onderwijs en dankzij de media hebben we leren denken als in onderstaande figuur.
Het grote voordeel van labels als ‘links’ en ‘rechts’ is dat ze eenvoudig zijn. Allerlei complexe politieke ideeën kunnen hierdoor worden versimpeld en emotioneel gemaakt. Het maakt het ook gemakkelijk voor mensen om de “goede” kant te kiezen waartoe ze willen behoren, en de andere kant de “verkeerde” kant te noemen, en te veroordelen.
Polarisatie
Het praten over ‘links’ en ‘rechts’ is dus een erfenis, een gedachtenconstructie uit de 18e eeuw.
Vinden we dat nog kloppen? Of draagt deze constructie juist bij aan alle polarisatie in de samenleving?
Polarisatie staat voor het veroorzaken van een conflict, of het versterken van tegenstellingen tussen mensen, bevolkingsgroepen of partijen.
Tussen chaos en dictatuur
Figuur 2 geeft een beter beeld van de werkelijkheid.
Het politieke spectrum kan goed worden gezien als één schaal.
Met daarbij aan de rechterkant een situatie waarbij er helemaal geen regering is. Dat kan leiden tot een situatie waarbij mensen op geen enkele manier meer een ondergeschiktheid áán iets of aan iemand willen erkennen. Want dan valt een stuk ‘bodem van respect’ weg onder de maatschappij. Dit kan leiden tot een anarchie als een samenleving vervalt tot chaos, wanorde en/of verwarring.
Figuur 2: Het gevaar van verwaarlozing van rechtsstaat en de scheiding der machten, gecombineerd met de invoering van ‘New Public Management’ (NPM).
Aan de linkerkant kan juist een dictatuur ontstaan door een almachtige regering die alles wil bepalen.
Aan de rechterzijde zijn we regeringloos want er is geen autoriteit. Dat leidt tot anarchie.
Aan de linkerzijde is er te veel macht voor een overheid. En die situatie geldt dan niet alleen voor het gewone ‘links’. Ook door een te grote staatsinvloed vanuit het klassieke ‘rechts’ kunnen we in een dictatuur belanden waarbij een overheid het gehele leven aanstuurt. Dit kan ook gebeuren door een te sterke samenwerking tussen overheid en (groot) bedrijfsleven.
Scheiding van de macht (trias politica)
In het Westen is traditioneel gekozen voor regeringen op basis van de trias politica en een grondwet.
De trias politica is één van de basisprincipes van de westerse democratie. Het betekent een scheiding in een wetgevende macht (Eerste en Tweede Kamer), de uitvoerende macht (de regering en uitvoeringsorganen) en de rechtsprekende macht (ons rechtssysteem). Deze drie onderdelen horen zo veel mogelijk onafhankelijk van elkaar te opereren. Want daarmee wordt de macht van de overheid opgedeeld en ingeperkt ten gunste van de burger. Daarbij zijn labels als ‘links’ en ‘rechts’ helemaal niet belangrijk.
In het westen is deze scheiding van de macht het fundament van de moderne rechtsstaat. Het is de trias politica die zorgt voor de balans in macht en tegenmacht.
Democratie kan immers alleen goed functioneren op dat snijvlak waar vrijheid voor mensen èn overheidsmacht voor het algemeen belang samen kunnen en mogen bestaan.
Voorbij links en rechts
Voor het goed functioneren van onze rechtsstaat is dus het belangrijk om te weten hoe onze staatsvorm echt in elkaar steekt, voorbij ‘links’ en ‘rechts’. Pas dan kunnen regering èn de mensen in Nederland allemaal bijdragen aan een vrije en democratische samenleving. Dan weten we ook hoe we een eventuele scheefgroei in macht en tegenmacht zo snel en soepel mogelijk kunnen herstellen.
Deze blog is gebaseerd op bijlage C in het boek ‘In School We Trust‘.
(Bijlage C: Een ander perspectief op ‘links’ en ‘rechts’. pp.131-132.)
De afbeelding boven de pagina is gemaakt door Brgfx bij Freepik.