De onderwijspuzzel

De ontwikkelingen in het onderwijs lijken steeds meer te worden bepaald door krachten die zich onttrekken aan democratische controle. Ouders, leerlingen, leerkrachten en schoolbesturen hebben steeds minder invloed op wat er op school gebeurt. ‘In School We Trust’ geeft een aanzet tot verklaringen en antwoorden.

‘In School We Trust’ beschrijft de onderwijspuzzel vanuit verschillende thema’s die elkaar allemaal beïnvloeden. Gezamenlijk geven deze thema’s een beeld van het krachtenveld waarin het onderwijs zich bevindt. Daarnaast beïnvloeden de thema’s niet alleen het onderwijs; ze raken onze hele samenleving.

De onderwijspuzzel kent meerdere stukken die elkaar allemaal beïnvloeden.
(Klik hier voor het Engelstalige overzicht van de onderwijspuzzel)

Internationale sturing

Op basis van de internationale onderwijsliteratuur zijn de volgende stellingen te verdedigen:

Het Nederlandse onderwijs wordt in sterke mate bepaald door internationaal beleid en internationale organisaties als UNESCO, Wereldbank, foundations en NGO’s.
Problemen die worden ervaren in het Nederlandse onderwijs zijn logische uitvloeisels van internationale beleidskeuzes. Dit geldt ook voor aspecten als de actuele dalende leesvaardigheid onder jongeren. Niet het onderwijs, of wetenschappelijke of democratische afwegingen staan centraal maar internationale politieke beleidskeuzes.
Het verhaal van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) is op zijn minst onvolledig.
Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) vervalt steeds meer tot uitvoerder en handhaver van internationale doelstellingen. Zij volgt de internationale beleidsregels.
De Tweede Kamer volgt de regering, zonder transparantie en democratische besluitvorming te bieden ten aanzien van de achtergronden en doelstellingen van onderwijsvernieuwingen.
In de media wordt deze internationalisering van ons onderwijs niet of nauwelijks belicht. Dit belemmert het komen tot oplossingen doordat onderwijsontwikkelingen niet in de juiste context worden besproken. Zonder juiste en onvolledige informatie zullen onderwijsvernieuwingen tot de bekende onderwijsproblemen blijven leiden.
De belangen van kinderen, jongeren en studenten staan onvoldoende centraal. Ook de belangen van docenten en ouders wegen bewust minder mee, of worden op een andere wijze gezien.

Samenvatting van ‘In School We Trust’

Inleiding

Dit is een introductie op de onderwijsontwikkelingen vanuit internationaal perspectief van 1807 t/m 2023. Het stelt dat er meer onder de zon is dan het Ministerie van Onderwijs aangeeft. Aandachtspunten zijn drie verschillende onderwijsvisies, drie internationale auteurs over onderwijsontwikkelingen en de zwaardmacht en ‘penmacht’ van de overheid ten aanzien van onderwijs.

Hoofdstuk 1. De stervende democratie

Een democratische rechtsstaat is een kostbaar goed. De democratie staat op verschillende manieren onder druk. De overheid richt zich sterk op burgerschapsvorming in het onderwijs. Dit gaat ook gepaard met verminderde aandacht voor traditionele maatschappijleer en de risico’s die in het verleden hebben gekleefd aan te sterke overheidsinvloed op de maatschappij. Ook wordt ingegaan op de meer onzichtbare netwerksturing door de overheid in het onderwijs in plaats van zichtbaar ingrijpende onderwijsvernieuwingen.

Hoofdstuk 2. Onderwijsvernieuwing = bewuste maatschappijverandering

Er zijn invloedrijke partijen aan te geven die onderwijs als een relevant middel zien voor bewuste maatschappijverandering. Voorbeelden worden gegeven van internationaal opererende foundations (belastingvrije stichtingen) en ngo’s. Een korte historische schets wordt gegeven met vier hoofdfasen van internationale ontwikkelingen in ons onderwijs. Ook is aandacht voor geluiden over sterke invloed vanuit linkse perspectieven op het onderwijs.

Hoofdstuk 3. Onderbelichte beïnvloeders

Naar eigen zeggen leiden de UNESCO (onderdeel van de Verenigde Naties) en haar onderdeel IBE, samen met de Wereldbank de ontwikkeling van het wereldwijde onderwijs. Er wordt ingegaan op hoelang dit speelt en welke partijen hierbij zijn betrokken. Ook wordt aandacht besteed aan foundations en invloedrijke onderwijskundigen, experts en beleidsmakers die nauwelijks bekend zijn bij het gewone publiek.

Hoofdstuk 4. Het individu is ondergeschikt

Een belangrijke basis van ons huidige onderwijs is het zogenaamde Pruisisch onderwijs dat begin 19e eeuw is ontwikkeld in midden-Europa, en inmiddels wereldwijd is uitgerold. Meerdere partijen, zowel aan linkerzijde als rechterzijde van het politieke spectrum, bleken gecharmeerd van deze collectivistische onderwijsvisie.

Hoofdstuk 5. De grote cultuuromslag: collectivisme

Een dominant kenmerk van moderne onderwijsvernieuwingen is het collectivistische karakter, waarbij het individu minder zwaar telt dan het collectief. Deze visie beïnvloedt in sterke mate het onderwijs, en versterkt hierdoor opnieuw de politieke, culturele en economische ontwikkelingen in de maatschappij. Een belangrijke impuls vond plaats rond 1930 in Amerika en lijkt door te werken in het hele onderwijs, het klaslokaal, de toenemende invloed van schoolbesturen en vele andere aspecten.

Hoofdstuk 6. New Public Management in plaats van democratie

Alle eerdere hoofdstukken bereidden voor op huidige ontwikkelingen in onderwijs en maatschappij die met kennis van het verleden beter zijn te begrijpen. Sinds de jaren ’90 krijgt de bestuursvisie New Public Management steeds meer voet aan de grond. Dit brengt risico’s met zich mee voor de democratische rechtsstaat.

Hoofdstuk 7. De ‘Global Education Industry’

Dit lange hoofdstuk gaat in op meerdere aspecten die steeds meer aandacht krijgen binnen de ‘Global Education Industry’. Voorbeelden zijn de banenmarkt in de toekomst, de verminderde aandacht aan goed kunnen lezen, aandacht voor het op de proef stellen of in twijfel trekken van vaste overtuigingen van leerlingen, aspecten van gedragsbeïnvloeding, Education 4.0, en plannen van grote foundations (‘Big business socialisme’).

Hoofdstuk 8. Onderwijsvernieuwing per voldongen feit

In onderwijs en maatschappij gaat emotionele overtuigingskracht steeds zwaarder wegen dan objectieve waarheid. Een ander aspect vanuit de internationale onderwijsliteratuur is een visie dat veranderingen in onderwijs en maatschappij stap voor stap mogen uitgevoerd zonder de bevolking hierover te informeren. Deze implementatievisie wordt ‘Fait Accompli’ genoemd. Hierdoor zijn veel onderwijsontwikkelingen niet of slechts met moeite bespreekbaar.

Hoofdstuk 9. De staat als almachtige vader

De overheid stelt zich steeds sterker op als beschermer of bewaker van individuen, en beweegt zich richting ‘almachtige vader’. Dit ontneemt zowel ruimte en beslissingsbevoegdheid aan gezinnen en families, en biedt tegelijkertijd ook meer speelruimte aan totalitaire invloeden binnen de samenleving.